ایران خودرو و سایپا، از «کنسرسیوم» و «ادغام» تا «اتحاد استراتژیک» / وعده «فاطمی امین» در کاهش قیمت تمام شده خودرو محقق می شود؟!

اقتصاد خودرو– «اتحاد استراتژیک»، کلید واژه ای است که در ماه های اخیر و این روزها، از جانب مدیران عامل و مدیران ارشد شرکت های «ایران خودو» و «سایپا» به عنوان دو گروه خودروساز بزرگ کشور، بارها مطرح شده و مطرح می شود. هر چند که این همکاری و اتحاد استراتژیک، کاملاً متفاوت از ایده ادغام شرکت های بزرگ خودروسازی ایران است که هر یک، هلدینگ یعنی مجموعه ای از شرکت ها هستند.

در اسفند 1400 و در جریان برگزاری جلسه مشترک مدیران عامل شرکت های ایران خودرو و سایپا، تفاهم هایی در زمینه مشارکت و همکاری متقابل این دو خودروساز کشور ما حاصل شد.

مهدی خطیبی، مدیر عامل گروه ایران خودرو، از مشارکت راهبردی ایران خودرو و سایپا خبر داد و گفت: «صادرات سایپا به ارمنستان با استفاده از امکانات ایران خودرو، باعث خواهد شد دو خودروساز کشور بتوانند با همکاری و مشارکت راهبردی، سبب جلب منافع بیش تر برای اقتصاد کشور شوند».

محمدعلی تیموری، مدیر عامل سایپا نیز با اشاره به این که همکاری بین دو مجموعه خودروساز، بعد از سال ها و در راستای ابلاغ 8 فرمان رئیس جمهور و توصیه های وزیر صنعت، معدن و تجارت، آغاز شده، گفت: «همکاری دو خودروساز بزرگ کشور سبب جلب منافع بیش تر برای اقتصاد ملی خواهد شد».

 

*سرمنشاء همکاری و اتحاد استراتژیک خودروسازان

در دوره اخیر، ایده اولیه همکاری خودروسازان کشور، توسط سیدرضا فاطمی امین، گزینه پیشنهادی ابراهیم رئیسی برای وزارت صنعت، معدن و تجارت و در مرداد 1400، یعنی زمان اخذ رای اعتماد وزرای دولت سیزدهم مطرح شد. فاطمی امین، در برنامه پیشنهادی خودش برای وزارتخانه، ایده همکاری مشترک خودروسازان را مطرح کرده بود و البته بعداً به طور جدی بحث مشارکت راهبردی و اتحاد استراتژیک خودروسازان بزرگ کشور، به میان آمد.

پیش از مطرح شدن ایده همکاری مشترک خودروسازان توسط فاطمی امین، چند بار دیگر این ایده با عنوان ها و اصطلاحات دیگری، حتی از قبیل ادغام در دهه ها و سال های قبل مطرح شده بود. از این رو، مطرح شدن دگرباره همکاری مشترک خودروسازان، پیشینه ای در حد دو دهه داشته ولی هر بار به سرانجام مشخصی نرسید.

*رضا ویسه و ایده تشکیل کنسرسیوم خودروسازان

اولین بار و به طور مشخص، ایده مشارکت و همکاری مشترک شرکت های بزرگ خودروساز کشور در زمان ریاست «رضا ویسه» بر سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (1384- 1380) ارائه شد. او از سال 1369 به طور متمرکز به شرکت ایران خودرو، ورود کرد و بعدا و در دهه 70، مدیره پروژه خودروی ملی «سمند» و عضو هیأت مدیره ایران خودرو شد.

در سال 1380 که ویسه، در دوره وزارت اسحاق جهانگیری در «صنایع و معادن»، رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو/IDRO) شد، مقدار سهام بیش تری از شرکت های ایران خودرو و سایپا در اختیار دولت و در اصل، این سازمان بود. هر چند بخش زیادی از سهام خودروسازان بزرگ کشور، به اصطلاح خصوصی سازی شده و به بخش غیر دولتی واگذار شده بود، اما سیطره دولت بر خودروسازان وجود داشت.

ویسه، در چارچوب قرارداد خودروسازان ایرانی و شرکت فرانسوی رنو، در نظر داشت که بازی بزرگی را در صنعت خودروی ایران به راه بیندازد و با اتکاء به تکنولوژی نسبتاً به روز شرکت رنو از یک طرف و همچنین همکاری های مشترک ایران خودرو، سایپا، پارس خودرو و ایدرو، ایران را به مرکزی برای صادرات خودرو و موتور تبدیل کند.

هر چند که قرارداد با شرکت رنو، به راحتی به مرحله امضاء و اجرا نرسید و با ورود برخی نمایندگان بانفوذ مجلس وقت و بعضی چهره های سیاسی و اقتصادی کشور، امضای این قرارداد و اجرای آن به چالش کشیده شد.

نهایتاً آن همکاری با رنو و تشکیل کنسرسیوم مشترک، به سرعت پیش نرفت و از نظر ویسه، تولید خودروی ال 90، فقط یک بخش کوچک از همکاری و توافق با شرکت رنو بود و قرار بوده در قالب این توافق نامه، پلت فرم مشترک تولید شده و شرکت های ایران خودرو و سایپا و پارس خودرو، هر یک مدل های اختصاصی خودرویی را به تولید برسانند و ضمن تولید خودرو و موتور و قوای محرکه و تامین نیاز بازار داخلی، صادرات انبوه به کشورهای دیگر انجام شود.

در سال های پیشین، رضا ویسه چنین باوری داشت که اول باید خصوصی سازی شرکت های خودروسازی عملی شود و در ادامه، موضوع ادغام خودروسازان می تواند مورد بررسی قرار بگیرد، اما اگر اول ادغام خودروسازان انجام و بعداً خصوصی سازی انجام شود، بن بست حاصل می شود.

 

*ادغام خودروسازان و صندلی های مدیریت

با پایان گرفتن دولت سیدمحمد خاتمی در مرداد 1384 و تشکیل دولت اول محمود احمدی نژاد در مرداد 1384، احمدی نژاد مدیران و مسئولان قبلی را با شدت هر چه تمام تر کنار گذاشت و نیروهای جدیدی را به عرصه مدیریت کلان دولت و کشور و همچنین شرکت های دولتی آورد. یکی از افرادی که در این دوره، مسئولیت های مهمی گرفت و ایده ادغام ایران خودرو و سایپا را مطرح کرد، «مهرداد بذرپاش» بود.

بذرپاش، لیسانس مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی شریف گرفت و بعد از انتخاب محمود احمدی نژاد در اردیبهشت 1382 به عنوان شهردار تهران، جزو مشاوران جوان احمدی نژاد در شهرداری تهران شد.

بعد از رسیدن محمود احمدی نژاد به مقام ریاست جمهوری در مرداد 1384، بذرپاش نیز رئیس گروه مشاوران جوان ریاست جمهوری شد. بذرپاش در سال 1386، یعنی دوره مدیرعاملی احمد قلعه بانی، مدیر عامل وقت گروه سایپا، به مدیر عاملی شرکت پارس خودرو (زیرمجموعه سایپا) منصوب شد و در همین دوره بود که بذرپاش، موضوع اتحاد استراتژیک و ادغام خودروسازان را مطرح کرد.

مهرداد بذرپاش که هم اکنون، رئیس دیوان محاسبات کشور (زیرمجموعه مجلس شورای اسلامی) است در دهه 80 شمسی می گفت اتحاد خودروسازان، باعث کاهش هزینه ها می شود. او همچنین می گفت: «مجموعه های بحران زده را نمی شود خصوصی سازی کرد و اول شرکت های خودروساز باید سامان پیدا کنند».

 

*حفظ کرسی ریاست، عامل مخالفت با ادغام

همچنین مهرداد بذرپاش، این موضوع را در آن دوره مطرح کرد که با عدم همکاری خودروسازان و جزیره ای عمل کردن، صنعت خودروی ایران جایگاه واقعی خودش را پیدا نمی کند و اگر صنعت خودرو به همین شکل فعلی باقی بماند و تیراژ خودروهایی از قبیل خودروی ملی سمند افزایش پیدا نکند، این صنعت توجیه اقتصادی ندارد.

بذرپاش، در آن دوره اعتقاد داشت که نباید به خاطر حفظ صندلی مدیریت، با ایده ادغام خودروسازان مخالفت کرد، فقط 2 نفر از نمایندگان مجلس مخالف ادغام خودروسازان هستند، افزایش کیفیت و کاهش قیمت خودرو، دو هدف از ادغام خودروسازان است، به منظور اتحاد استراتژیک یک هیأت مدیره مشترک از مدیران دو خودروساز بزرگ کشور تشکیل می شود و صنعت خودرو راهی به غیر از ادغام خودروسازان ندارد.

البته علی اکبر محرابیان، وزیر وقت صنایع و معادن (و وزیر نیرو در دولت ابراهیم رئیسی)، مخالف ادغام خودروسازان بود. در سال 1388 و بعد از برکناری ناگهانی «منوچهر منطقی» از مدیر عاملی ایران خودرو و انتصاب «جواد نجم الدین» به عنوان مدیر عامل این گروه خودرویی، نجم الدین در مراسم تودیع منطقی (معاون فعلی وزارت صنعت و معدن در دولت رئیسی) و معارفه خودش گفت که ادغام خودروسازان منتفی شده و از این به بعد درباره ادغام صحبت نشود.

 

*نعمت زاده، احیای ایده ادغام خودروسازان

با تشکیل دولت حسن روحانی در مرداد 1392 و به وزارت رسیدن «محمدرضا نعمت زاده»، بار دیگر ایده ادغام خودروسازان، اما این بار توسط شخص وزیر صنعت، معدن و تجارت مطرح شد. در شهریور 1392، جواد نجم الدین از مدیر عاملی ایران خودرو که شرکتی زیاندِه شده بود، برکنار شد و «هاشم یکه زارع»، مدیر عاملی این شرکت را به عهده گرفت. یکه زارع، خودش را «مدیر بحران» می دانست.

یکه زارع، در مراسم معارفه خود، از همکاری با سایپا سخن به میان آورد و بعداً جلسات مشترکی بین او و سعید مدنی (مدیر عامل سایپا) که از ایده همکاری استقبال کرده بود، برگزار شد. هر چند که این نوع جلسات، راه به جایی نبُرد و دستاورد مشخصی به بار نیاورد.

به هر رو، در دوره وزارت نعمت زاده در وزارتخانه صنعت و معدن، یعنی در سال های 1392 تا 1396 اتفاق خاصی در زمینه ادغام خودروسازان ایرانی رخ نداد. از طرف دیگر در همان دوره ریاست جمهوری حسن روحانی، اکبر ترکان که در ابتدا از نزدیکان و نیروهای نسبتاً اصلی روحانی بود و بعداً از دولت رانده شد، یک ایده موازی با ایده ادغام مورد نظر نعمت زاده را مطرح کرد.

ترکان، ایجاد قطب سوم خودروسازی، در کنار دو قطب ایران خودرو و سایپا را مطرح کرد تا انحصار این دو خودروساز بزرگ ایران پایان یابد.  هر چند که ترکان در سال 1393، قطب سوم خودروسازی را ایده روحانی برای صادرات خودرو اعلام کرد. او گفت: «قطب سوم در چابهار تاسیس می شود». ترکان به عنوان دبیر وقت شورای عالی مناطق آزاد تجاری ایران در آبان 1393 گفت که عملیات اجرایی ساخت قطب سوم خودرو سازی کشور به زودی آغاز می شود.

او همچنین در سال 1394 گفت که بعد از لغو تحریم ها قطب سوم خودروسازی توسط سرمایه گذاران غیر دولتی راه اندازی می شود. در نهایت ترکان در 16 شهریور 1396، از دولت کنار گذاشته شد و روحانی حکم مشاور رئیس جمهور در امور منطق آزاد تجاری را برای ترکان صادر کرد.

بعداً حسن روحانی، او را به عنوان مشاور رئیس جمهور در امور مناطق هماهنگی بافت های فرسوده و ناپایدار شهری منصوب کرد. به هر رو، ایده تاسیس قطب سوم، پس از لغو تحریم ها و امضای توافق هسته ای برجام، توسط بخش خصوصی آنچنان که ترکان وعده داده بود، عملیاتی نشد.

با این حال، احمد نعمت بخش (دبیر انجمن خودروسازان ایران) در مورد موضوع «ادغام» مطرح شده توسط نعمت زاده گفت که منظور وزیر صنعت و معدن از ادغام، ادغام خودروسازان کوچک بوده، چرا که تیراژ 40 شرکت کوچک خودروسازی ایران به 10 تا 50 هزار خودرو در سال هم نمی رسد. نعمت بخش همچنین گفت: «وزیر صنعت و معدن می خواهد از طریق ادغام این شرکت های کوچک، آنها به داخلی سازی قطعات و صادرات خودرو روی بیاورند».

 در مجموع و در دهه های 80 و 90 شمسی، چندین بار ایده اشتراک گذاری منابع و امکانات و ادغام خودروسازان ایران از جانب مقامات مختلف کشور و شرکت های خودروسازی ایران (اعم از رضا ویسه، مهرداد بذرپاش و محمدرضا نعمت زاده) مطرح شد و البته برخی دیگر نیز به مخالفت با ایده ادغام خودروسازان برخاسته و ادغام را موجب تشدید انحصار در صنعت خودروسازی می دانستند.

اگر از منظر عرف تاریخی و مردم شناسی، تعداد سال های یک قرن را نگاه کنیم، سال 1400 اولین سال قرن 15 شمسی می شود، اما از منظر نجوم و با توجه به این که یک قرن و سده، دقیقاً 100 سال شمسی است، باید سال 1400 را به عنوان آخرین سال قرن 14 شمسی به حساب آوریم.

در نهایت، شکل درست و رسمی یا درست تر، این است که سال 1400 را آخرین سال قرن 14 بدانیم. لذا مطرح شدن ایده همکاری خودروسازان ایران توسط سیدرضا فاطمی امین (وزیر صنعت و معدن دولت رئیسی) که در سال 1400 مطرح شد، طرح ایده را جزو قرن گذشته دانسته و با توجه به این که اجرای این ایده در سال 1401 و قرن 15 در حال محقق شدن و اجرا هست، اجرای آن را منتسب به قرن جدید شمسی می دانیم.

 

*ایده همکاری خودروسازان در سال 1400

در روزهایی که ابراهیم رئیسی، تشریفات خاص دو مراسم تنفید حکم ریاست جمهوری و تحلیف در مجلس را از سرگذرانده بود، در روز چهارشنبه 20 مرداد 1400 «سیدرضا فاطمی امین» را به عنوان گزینه پیشنهادی خودش در وزارت صنعت، معدن و تجارت، به همراه وزرای پیشنهادی دیگر، به مجلس معرفی کرد.

فاطمی امین، در دوره وزارت علی اکبر محرابیان در «صنایع و معادن»، به معاونت وزارت رسیده و بعد از ادغام وزارتخانه ها، در دوره مهدی غضنفری، اولین وزیر «صنعت، معدن و تجارت» از معاونت این وزارتخانه استعفاء داده بود.

در دوره حضور ابراهیم رئیسی در آستان قدس رضوی بود که فاطمی امین در حوزه اقتصادی این آستان، مسئولیت هایی گرفت. این بار و در تابستان گرم سال 1400 به عنوان وزیر پیشنهادی صنعت، معدن و تجارت، به مجلس معرفی شد.

فاطمی امین، برنامه ای 44 صفحه ای برای جلب نظر نمایندگان مجلس و اخذ رای اعتماد از مجلس، ارائه کرد. به طور خاص در این برنامه مکتوب و مدون به موضوع همکاری و مشترک سازی فعالیت خودروسازان داخلی و حتی اتحادهای استراتژیک با جهان اشاره کرد.

 

*از برنامه وزارت صنعت و معدن تا برنامه صنعت خودرو

فاطمی امین در برنامه 44 صفحه ای پیشنهادی خودش برای وزارت صنعت، معدن و تجارت، علاوه بر طرح نکات مرتبط با بخش های معدن و تجارت کشور، در مورد بخش صنعت، به طور مشخص از تولید 3 میلیون خودرو در سال 1404 خبر داد و این که در قالب پروژه شماره 15 از پروژه های تحولی 36 گانه برنامه، بنگاه های خودروسازی باید همکاری و هماهنگی داشته باشند تا بهره وری حاصل شود.

او در صفحه 37 و صفحه های بعد از آن در این برنامه، از تولید خودروی اقتصادی و ارتقای همکاری بین بنگاه ها برای اصلاح و یکپارچه سازی ساختار مدیریتی، کاهش قیمت تمام شده، توسعه پلت فرم مشترک و یکپارچه سازی مدیریتی (و نه بنگاهی) خودروسازان گفت.

فاطمی امین پس از کسب رای اعتماد در شهریور 1400 وعده تهیه و انتشار یک برنامه راهبردی در حوزه صنعت خودرو را داد و این برنامه نهایتاً در بهمن 1400، انتشار یافت. در برنامه راهبردی صنعت خودرو، فراتر از تبیین وضع موجود و مسائل صنعت خودرو، به مقاصد، راهبردها، نقشه راه و الزامات پرداخته شده است.

*راهبردهای «برنامه صنعت خودرو»

در بخش دوم این برنامه که عنوان «مسائل صنعت خودرو» را بر خودش دارد، در مورد مسائل سطح صنعت، به سرمایه گذاری نامتوازن در تولید ابرمجموعه های (مگاماژول ها) خودرو به ویژه قوای محرکه، سیستم های جانبی، برق رسانی، کنترل و سیستم تعلیق اشاره شده است.

در این بخش همچنین به کمبود مراکز تست و آزمون خودرو، هم افزایی ضعیف در زنجیره ارزش خودروسازی در به کارگیری امکانات گسترده داخل کشور (اعم از امکانات آزمایشگاهی، امکانات مرتبط با با توسعه محصول) در فرآیند طراحی، تولید و فروش و از طرفی، ضعف در حلقه تحقیق و توسعه و فقدان شرکت های تخصصی طراحی و توسعه کامل محصول در صنعت خودرو و قطعه سازی، اشاراتی شده است.

در همین بخش دوم برنامه صنعت خودرو و در حوزه مسائل سطح بنگاهی، موضوع روند کُند توسعه محصول و سرمایه گذاری در توسعه پلت فرم خودرو در مقایسه با روندهای جهانی ، مورد تاکید قرار گرفته است.

در بخش چهارم «برنامه صنعت خودرو»، یعنی بخش «راهبردها»، موضوع اصلاح ساختار صنعت خودرو مطرح شده و در این حوزه یک «راهکار» مشخص، بحث به کار گیری استراتژی مشترک سازی مجموعه ها و پلت فرم مشترک بین شرکت های خودروساز با هدف «صرفه جویی ناشی از مقیاس»، «کاهش هزینه های عمومی»، «کاهش ریسک توسعه محصولات جدید» و «کاهش زمان ارائه محصول جدید با بازار» است.

همچنبن در این بخش به توسعه مشارکت های بین بنگاهی، طراحی و توسعه محصول مشترک و مرتبط با قوای محرکه (به ویژه موتورهای پایه گازسوز، بنزینی، دیزلی، برقی و هیبریدی)، سیستم های انتقال قدرت و مجموعه های برق و الکترونیک خودرو توجه شده. در همین بخش راهبردها، به موضوع اتحادهای استراتژیک با خودروسازان جهانی دارای شبکه گسترده مراکز طراحی، تولید و فروش، اشاره شده است.

در بخش پنجم «برنامه صنعتی خودرو» که عنوان «سازوکار قیمت: کاهش قیمت در خودروسازان» دارد، به دو موضوع محوری افزایش تولید خودرو و رسیدن به مقیاس اقتصادی و همچنین ارتقای بهره وری سرمایه و کاهش دوره تولید پرداخته شده است.

در نوشتاری دیگر، شروع اجرای همکاری عینی و اتحاد استراتژیک خودروسازان بزرگ ایران یعنی اجرای طرح مورد نظر فاطمی امین (وزیر فعلی صنعت، معدن و تجارت) و مزایا و منافع آن را بررسی می کنیم و از این پس، این اتحاد استراتژیک را رصد خواهیم کرد.

 

لینک کوتاه خبر : https://eghtesadkhodro.com/?p=31652