همه تناقض های «سامانه یکپارچه تخصیص خودرو»/ وعده افزایش 67 درصدی خودرویی «فاطمی امین» محقق می شود؟

اقتصاد خودرو-با ورود مقتدرانه وزارت صنعت، معدن و تجارت، به حوزه قرعه کشی شرکت های خودروسازی ایران، سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، راه اندازی و اجرایی شد و در گام اول، قرعه کشی خودرویی شرکت بهمن، توسط وزارت صنعت و معدن کنار گذاشته شد.
اولین ثبت نام خودرویی در چارچوب سامانه یکپارچه، در روزهای 27 اردیبهشت تا 3 خرداد 1401 برگزار شد و نتایج این مرحله از فروش که با قرعه کشی آمیخته شد، با تاخیر اعلام شد که جنجال آفرینی ها و شائبه های زیادی را به دنبال داشت.
با توجه به شائبه های ایجاد شده در مورد راه اندازی سامانه یکپارچه تخصیص خودرو و انتقادات زیادی که قرعه کشی آن به دنبال داشت، «اقتصاد خودرو» با دکتر ابوالفضل خلخالی (کارشناس صنعت خودرو) گفت و گو کرده و چالش و مسائل پیش آمده را مورد کندوکاو قرار داده است.
*****

 

 

*در سال های گذشته، قرعه کشی فروش خودرو توسط شرکت های بزرگ خودرو سازی ایران انجام می شد ولی نسبت به عرضه ای که انجام می شد متقاضی بیش تری وجود داشت. در اردیبهشت امسال، وزارت صنعت و معدن، یک سامانه یکپارچه فروش با عنوان «سامانه یکپارچه تخصیص خودرو» را راه اندازی کرد تا خودش قرعه کشی ها را انجام بدهد.
به نظر شما، آیا با این تغییراتی که رخ داد، واقعاً ممکن بود که این سامانه، کارآمدی بهتری نسبت به روش قبل از آن داشته باشد و از نظر تئوریک، تحقق چنین هدفی شدنی بود؟

-ما در شرایطی که مجبوریم خودرو را در یک سامانه عرضه کنیم اگر به صورت یکپارچه عرضه شود اتفاقاً بهتر است. در شرایط عادی هر بنگاه، محصول خودش را به فروش می رساند و این کار، یک کار منطقی است، اما در شرایطی که میزان عرضه محصول پایین بوده و تحت کنترل هم نیست، دولت برای جلوگیری از التهاب بازار، باید ورود کند.
این سامانه یکپارچه که ایجاد شد، می تواند چند مزیت داشته باشد. اولاً این که میزان عرضه و تقاضای هر کدام از محصولات که دارای ویژگی های خاصی هستند، در یک طبقه قیمتی مشخص قرار می گیرند و در یک طبقه کیفیتی مشخص قرار می گیرند، میزان عرضه و تقاضای هر کدام، از طریق سامانه یکپارچه به خوبی رصد می شود.
وزارت صنعت و معدن می تواند بر این اساس، تحلیل درستی از بازار داشته باشد و بعد هم بتواند میزان عرضه را در آینده کنترل کند.
در شرایطی که یکی از مسائل و معضلات اصلی ما، میزان عرضه بوده که باعث التهاب در بازار است، وزارت صنعت و معدن موظف است در این زمینه اقداماتی انجام بدهد. ما می توانیم برای کنترل قیمت ها، دو رویکرد داشته باشیم و این دو روش در دنیای امروز رایج است.
یک رویکرد این است که ما روی قیمت محصول دست بگذاریم و بگوییم این قیمت را باید در فلان سطح قرار بدهیم. با اجرای این روش، عمدتاً با مسائل و مشکلات متعددی مواجه می شویم.
رویکرد دوم این است که ما در شیوه قیمت گذاری یک محصول که به صورت اقتصادی و بر اساس عرضه و تقاضا شکل می گیرد، وارد شویم. در این رویکرد دوم، ما عرضه را کنترل می کنیم، یعنی اگر ما عرضه را کنترل کنیم، می توانیم قیمت را کنترل کنیم.

*یکی از شروطی که در خرید خودرو مقرر شده، این است که یک ثبت نام کننده در مدت دو سال اخیر، از شرکت های خودروسازی، هیچ خودرویی خریداری نکرده باشد. این نوع شرط گذاشتن، برای کنترل تقاضای موجود است. بنا به اعلام مقامات وزارت صنعت و معدن، تعداد 3.8 میلیون نفر در طرح عادی سامانه یکپارچه برای خرید محصولات 5 شرکت خودروساز ثبت نام کردند.
در حالی که فقط در یک مرحله از ثبت نام ایران خودرو در اردیبشهت امسال، بیش از 6 میلیون نفر ثبت نام کردند. آیا در مجموع، ممکن است با راه اندازی این سامانه یکپارچه، تقاضا کاهش پیدا کند و این کاهش متقاضیان در سامانه یکپارچه به چه علت است؟

-ما اگر عرضه را کنترل کنیم، می توانیم قیمت را کنترل کنیم و یکی از مسائلی که در سال های اخیر داشته ایم مربوط به عرضه نادرست بوده است. چرا که شرکت های خودروسازی، اقدام به تولید خودرو می کردند ولی تولید ناقص.
برای این که در گزارش ها، آمار تولید خودشان را نشان بدهند، تولید را انجام می دادند ولی تولید ناقص به انبارها می رفت. در آن دوره، میزانی که در بازار عرضه می شد خیلی پایین بود و این وضع، باعث التهاب می شد.
در حال حاضر، اگر وزارتخانه از این موضوع مطلع باشد که چقدر از تولیدات خودروسازان، در عرضه شرکت کرده اند، می توانند بر عرضه کنترل دقیقی داشته باشند. در همین سال 1401، تولید ناقص خودرو متوقف شده و بعد هم عرضه خودروها تا یک و نیم برابر افزایش پیدا کرده است.
همین موضوع باعث می شود روی تقاضا تاثیر بگذارد. وقتی که میزان عرضه یک محصول پایین است، میزان تقاضای آن به طور تصادعدی افزایش پیدا می کند ولی وقتی میزان عرضه بالا باشد، میزان تقاضا هم متاثر از عرضه می شود.
نکته بعدی، کنترل های دقیقی است که وجود خواهد داشت. ما اگر کنترل هایی روی تقاضا ایجاد کنیم که بر اساس آن کنترل ها، مصرف کننده واقعی بیاید و وارد سامانه شود، این وضع باعث می شود تقاضا هم، تقاضای واقعی شود.
ناگفته نماند که تمام این مسائل، مسائل گذرا هستند، یعنی ما نمی توانیم این روش را به صورت یک روش پایدار و ادامه دار در نظر بگیریم. به همین دلیل، باید میزان عرضه به صورت واقعی افزایش پیدا کند که یک بخش آن می تواند توسط تولید داخلی انجام شود و یک بخش هم می تواند توسط واردات انجام شود. اگر عرضه خودرو به صورت واقعی افزایش پیدا کند، می توانیم مطمئن باشیم که قرعه کشی می تواند حذف شود.

*در همین اولین مرحله ثبت نام در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو، بعضی از افرادی که ثبت نام کرده و از آن انتقاد داشتند، می گفتند چند مرحله از ثبت نام را پیش رفتند ولی نتوانستند مراحل آخر را برای دریافت کد رهگیری طی کنند.
آیا پایین بودن تعداد ثبت نام کنندگان در سامانه یکپارچه، فرضاً نسبت به قرعه کشی ایران خودرو، به خاطر مشکلات زیرساختی در زمان ثبت نام در سامانه یکپارچه بوده یا نه؟

-من حقیقتاً در این زمینه اطلاعات خاصی ندارم و این موضوع را باید از متصدیان این حوزه در وزارت صنعت و معدن بپرسید. البته وقتی که یک کار به صورت الکترونیکی انجام می شود این نوع مشکلات، پیش می آید ولی واقعاً باید برای این موضوع برنامه ریزی شود. چرا که این نوع اِشکالات، قابل پذیرش نیست و باید به طور کامل حذف شود.

*در سال 1399، در مجموع تعداد 991 هزار و 692 دستگاه خودرو تولید شده بود. آقای فاطمی امین، چند ماه بعد از این که در شهریور سال 1400 وزیر صنعت و معدن شد، با قاطعیت اعلام کرد که تولید خودرو در سال 1400 به یک میلیون و 100 هزار دستگاه افزایش پیدا می کند و کُل تولید سال 1400 به یک میلیون و 600 هزار دستگاه خواهد رسید.
در صورتی که جنابعالی می گویید با سامانه یکپارچه می شود اقداماتی انجام داد و دولت، عرضه و تقاضا را رصد و تحلیل کند.
در اولین دوره قرعه کشی سامانه یکپارچه تخصیص خودرو که این رصد را انجام داده، آیا این رصد، ممکن است تاثیری در اوضاع این بازار داشته باشد و اساساً با این سامانه یکپارچه، ممکن است چه اتفاق رخ بدهد؟

-قطعاً در کوتاه مدت، نمی توان به اهداف مورد نظر رسید. برای مثال، می شود امسال بر اساس اطلاعات سامانه یکپارچه، یک تحلیل انجام داد. به نظر من، این کارها زمان می بَرد یعنی باید اطلاعات سامانه به طور کامل به دست بیاید و بر اساس آن باید راهبردها و استراتژی های کلان تدوین شود.
یک برنامه بلند مدت باید تدوین شود که بر اساس میزان عرضه و تقاضای واقعی، سهم بخش های مختلف تعیین شود و به این سمت برویم که این کار انجام شود. هر چند که این امکان هم وجود دارد که در کوتاه مدت، برخی اقدامات را انجام داد.
به صورت کلی، انجام این نوع کارها زمان می بَرد. این طور نیست که بگوییم ما یک چوب جادو داریم و با داشتن آن، همه کارهای ما درست می شود. به هر حال، جمع آوری اطلاعات مورد نیاز، زمان می برد ولی در دو یا سه سال آینده، آثار این اقدامات، می تواند قابل مشاهده باشد.

*برخلاف وعده افزایش تولید که آقای فاطمی امین مطرح کرده بود، تولید خودر از حدود 992 هزار دستگاه سال 1399، به 963 هزار دستگاه در سال 1400 کاهش پیدا کرد. الان هم وزارت صنعت و معدن، به طور کامل به فروش شرکت های خودروسازی ورود پیدا کرده است.
وزارت صنعت و معدن، با راه اندازی یک سامانه یکپارچه، فروش شرکت های دولتی و خصوصی مختلف را کنترل می کند. خاصیت این کار چه چیزی می تواند باشد و آیا با این قرعه کشی در سامانه یکپارچه، می شود یک چشم انداز مثبت پیدا کنیم و بگوییم بر اساس این قرعه کشی می توان نتایج خوبی گرفت؟

-من فکر می کنم دولت آقای رئیسی، در انتخاب تیم خودرویی خودش، تعلل کرد. برای مثال، ما نمی توانیم بگوییم در سال 1400 وزارتخانه تیم خودرویی منسجمی داشت. هر تیمی که بود مربوط به دولت آقای روحانی بود و طرز تفکر، همان طرز تفکر بود.
در آن حالت، چندان نمی شد انتظار داشت که در سال 1400 اتفاق ویژه ای رخ بدهد، یعنی همان مسیری که در سال 1399 رفته بودند، در سال 1400 هم رفتند. شاید بهتر بود که آقای فاطمی امین، وزیر صنعت و معدن، این وعده و اظهار نظر را نمی داشتند چون تیم منسجم و خوبی نداشت.
من بر اساس تجربه ای که در سال های مختلف از تیم های مختلف خودرویی دیده بودم، این برداشت شخصی را دارم که تیم فعلی خودرویی، هم نگاه علمی دقیقی دارد، هم تجربه کاری خیلی خوبی در این زمینه دارد و هم تعهد و دلسوزی دارد.
این طور نیست که چالش های صنعت خودروی ما، قابل حل نباشد. عمدتا به دلیل رانتی که به وسطه انحصار در این صنعت به وجود آمده، فساد به وجود آمده است. این فساد باعث عقب ماندگی و کمبودها در سال های اخیر بوده است.
من امیدوارم با تدابیری که اندیشیده شده و راهبردهایی که در نظر گرفته شده، در سال 1401 شاهد اتفاقات خوبی در بخش های مختلف صنعت خودرو باشیم.

 

 

*خودروهای پُر طرفدار نسبتاً ارزان قیمت از جمله سمند، پژو پارس یا پژو 206 متقاضیان زیادی دارند. در قرعه کشی های مختلف که برگزار می شد تعداد متقاضیان از تعداد عرضه این خودروها بیش تر بود.
در مورد این خودروها، بین 100 تا 200 میلیون تومان اختلاف قیمت بین درب کارخانه و بازار آزاد وحود دارد. در این حالت، چه ضرورتی وجود دارد که فرضاً خودروهای گران قیمت شرکت خودروسازی کرمان موتور هم، از طریق سامانه یکپارچه فروخته شوند؟

-ما وقتی که سامانه یکپارچه داشته باشیم میزان عرضه و تقاضا در بخش های مختلف به صورت دقیق شناسایی می شود. بر این اساس می توان استراتژی های کلان را ایجاد کرد و در کنار آن، بحث کنترل التهابات بازار هم مطرح است.
ما باید بر اساس تقاضایی که در بازار وجود دارد، عرضه را انجام بدهیم و یک فرآیند یکپارچه به وجود بیاید. این اتفاق از طریق این سامانه یکپارچه رخ می دهد و اگر همه شرکت های خودرو سازی از طریق این سامانه اقدام کنند، می شود کنترل بهتری بر بازار داشت.

*آیا اِشکال ندارد همه شرکت های خودروسازی خصوصی که دولت، مدیران آنها را منصوب نمی کند زیر نظر وزارت صنعت و معدن قرار بگیرند و آیا جنابعالی به نوعی از دولتی سازی دفاع می کنید؟

-نمی شود به این کار، دولتی سازی بگوییم چون دولت، بر اساس قیمتی که این شرکت ها اعلام می کنند، سامانه یکپارچه را ایجاد می کند. دولت می خواهد با این سامانه یکپارچه، التهابات موجود را کنترل کند.
اگر شرایط ما، یک شرایط عادی باشد، می توانیم بگوییم ایراد دارد، اما در شرایط فعلی که یک شرایط ملتهب است، حضور همه شرکت های خودرو سازی در سامانه یکپارچه می تواند کمک کند که فضا یک مقدار تلطیف شود.

*التهابات بازا، عمدتاً در مورد خودروهای پُرطرفدار و ارزان قیمت وجود دارد. دولت در عمل نتوانست کاری برای لغو قرعه کشی انجام بدهد و قرعه کشی برای همین نوع خودروها برقرار است. پس هیچ فرقی بین سامانه یکپارچه و روش قرعه کشی قبلی وجود ندارد.

-در این زمینه باید مقامات دولتی پاسخگو باشند ولی مشکل قرعه کشی یک شبه برطرف نمی شود. وقتی که در سامانه یکپارچه، خودرو عرضه می شود آن سگمنت های قیمتی که تقاضای بیش تری دارند شناسایی می شوند.
در ادامه، دولت می تواند به آن سگمنت ها فشار بیش تری بیاورد و میزان عرضه را در آن سگمنت ها افزایش بدهد تا آن را کنترل کند. البته انجام موفق این نوع کارها زمان می بَرد. از طرفی، موضوع افزایش تولید خودرو هم می تواند کمک زیادی به این قضیه کند.

*برخی افراد در سامانه یکپارچه تخیصیص خودرو، برنده شدند ولی بعد از این که طبق مقررات، به شرکت خودروسازی مورد نظر مراجعه کردند، اعلام شد که جزو افراد رزرو هستند. از طرفی، از ابتدا اعلام شد 176 هزار خودرو در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو عرضه می شود.
بعد از ایجاد نارضایتی، دولت تصمیم گرفت حتی به افراد رزرو هم خودرو بدهد. چند روز بعد از انجام قرعه کشی سامانه یکپارچه و بروز انتقادات زیاد، اعلام شد که به 186 هزار نفر خودرو تحویل می شود.
یک موضوع مهم که وزارت صنعت و معدن بر آن تاکید می کرد ایجاد شفافیت از طریق سامانه یکپارچه بود. آیا با بروز این نارضایتی ها، تغییر دادن غیر منتظره ظرفیت فروش و تغییرات بعدی، شفافیت وعده داده شده به نوعی محقق نشد؟

-من در جریان این موضوع نیستم. اولین بار است که این کار انجام می شده و دور از انتظار نیست که مسائلی از این قبیل به وجود بیاید. ما باید فرصت بدهیم تا در دفعات بعدی، این مشکلات برطرف شود.

*همزمان با راه اندازی سامانه یکپارچه تخصیص خودرو و مکلف شدن شرکت های خودروسازی برای عرضه از این طریق، شرکت خودروسازی بهمن که یک شرکت خصوصی است تلاش کرد از طریق بورس کالا، خودروهای خودش را بفروشد.
البته تعداد 103 خودرو را در اولین عرضه بورس، به فروش رساند و به نوعی سامانه یکپارچه را دور زد، اما وزارت صنعت و معدن با دومین عرضه خودرو در بورس کالا مخالفت کرد و دومین عرضه را تعلیق کرد. آیا می شود نتیجه گیری کرد که شرکت های خصوصی مایل نیستند زیر نظر وزارت صنعت و معدن فعالیت کنند؟

-در بخش خصوصی یک مقدار مقاومت برای حضور در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو وجود دارد. با این حال، با توجه به شرایطی که به وجود آمده و التهاباتی که در بازار داریم، باید همه بخش ها کمک کنند که مشکلات ما حل شود. پس بهتر است بخش خصوصی نیز از این طریق اقدام به فروش محصولات خودش کند.

*پس نظر قطعی شما این است که شرکت های بخش خصوصی به طور کامل در سامانه یکپارچه بفروشند و وزارت صنعت و معدن هم بر فروش آنها نظارت کند؟

-من با حضور شرکت های مختلف در سامانه یکپارچه تخصیص خودرو موافق هستم، اما چندان موفق عرضه خودرو در بورس کالا نیستم. این سامانه یکپارچه می تواند چالش های موجود را برطرف کند و اگر عرضه خودرو، واقعی شود قیمت گذاری نیز، واقعی می شود و به بنگاه ها سپرده می شود. به بیان دیگر، دولت باید در قیمت گذاری مداخله نکند.

*وزارت صنعت و معدن یا ستاد تنظیم بازار کشور یا در ماه ها و سال های قبل شورای رقابت، قیمت های مصوب برای فروش درب کارخانه را منطقی می دانند و می دانستند. با این حال، الان شرکت های خودروسازی می گویند ضرر می دهند.
با ادامه این وضعیت و تناقض موجود، آیا ممکن است مشکلات اساسی ما با سامانه یکپارچه تخصیص خودرو حل شود؟

 

-من شخصاً اعتقاد دارم که قیمت گذاری کار درستی نیست و باید قیمت آزاد شود یا توسط شرکت های خودروسازی انجام شود، اما باید شرایطی را به وجود بیاوریم که خودرو از قیمت گذاری خارج شود.
یکی از روش ها این است که ما در حوزه خودروهای ارزان قیمت که در اختیار دو خودروساز بزرگ ایران است، به خودروسازان بخش خصوصی کمک کنیم که آنها هم در تولید خودروی ارزان قیمت ورود کنند. به این صورت، انحصار در بخش ارزان قیمت از بین می رود.
وقتی که انحصار تولید در بخش ارزان قیمت از بین برود، آن موقع می توانیم قیمت گذاری را به بنگاه واگذار کنیم. همچنین می توان بخشی از خودروهای ارزان قیمت مورد نیاز را با واردات تامین کرد.

*تولید در سال 1400 نسبت به سال 1399 کمتر شد. آقای رئیسی، رئیس جمهور گفته که قرعه کشی خودرو حذف شود و 50 درصد افزایش تولید در سال 1401 نسبت به سال 1400 داشته باشیم.
آقای فاطمی امین، وزیر صنعت و معدن هم وعده افزایش تولید به سطح یک میلیون و 600 هزار خودرو را مطرح کرده است. آیا ممکن است تولید خودرو از محدوده 963 هزار در سال 1400، به حدود یک میلیون و 600 هزار دستگاه که وزیر وعده داده است، برسد که 68 درصد افزایش است؟

-افزایش تولید امکانپذیر است چرا که در سال های 1395 و 1396، این میزان تولید را داشته ایم.

*رسیدن تیراژ تولید به به بیش از یک میلیون و 500 هزار دستگاه با همکاری شرکت های پژو و رنو و بعد از امضای توافق برجام بوده.

-البته قبل از آن هم افزایش تولید داشته ایم و مثلاً در سال 1390 در همین حدود تولید داشته ایم.

*در سال 1390 که بالاترین تیراژ تولید خودرو را داشته ایم، قبل از شروع تحریم بوده و همکاری با شرکت های خارجی وجود داشته است. آیا بدون حضور شرکت های خارجی، ممکن است تولید افزایش پیدا کند و قرعه کشی خودرو هم حذف شود؟

-درست است که در یک دوره، همکاری با شرکت های خارجی، به صورت جدی انجام شده ولی فقط در یک دوره این کار انجام شده و به طور دائمی نبوده است. ما باید در صنعت خودرو، از این مرحله عبور کنیم.
ما الان محصولاتی به نام «تارا» و «شاهین» داریم و محصولات جدیدی که در شرکت های خودروسازی توسعه پیدا می کنند، می توانند با کیفیت خیلی خوب به دست مشتری برسد. ضمن این که باید در زنجیره تامین اقداماتی انجام شود که قطعات مورد نیاز به موقع تامین شود.

*آیا امکان دارد 50 درصد افزایش تولید مورد نظر آقای رئیسی محقق شود یا حدود 640 هزار دستگاه افزایش تولید نسبت به سال 1400 داشته باشیم تا به وعده یک میلیون و 600 هزار دستگاه وزیر صنعت و معدن برای سال 1401 برسیم؟

-من فکر می کنم به راحتی می شود به یک میلیون و 300 هزار یا یک میلیون و 400 هزار خودرو در سال 1401 رسید.

*بیش از این مقدار نمی شود تولید کرد؟

-نمی گویم بیش از آن غیر ممکن است ولی می خواهم بگویم که اگر همه اتفاقات به درستی رخ بدهد، ما حداقل می توانیم به تولید یک میلیون و 400 هزار خودرو برسیم.

 

لینک کوتاه خبر : https://eghtesadkhodro.com/?p=22950