زیان انباشته خودروسازان دولتی به 76 هزار میلیارد تومان رسید/ دلایل زیان دهی «ایران خودرو» و «سایپا»، از سوء مدیریت تا مقیاس پایین تولید

اقتصاد خودرو– در کشور ما فعالیت شرکت های تجاری در قالب دوره های مالی انجام می شود. در مورد شرکت های بورسی ایران، این طور عمل می شود که بعد از پایان هر دوره مالی، مجمع عمومی شرکت ها برگزار شده و پس از بررسی صورت های مالی، سود حاصل شده بین سهامداران توزیع شده یا به صورت اندوخته باقی می ماند.

در حال حاضر، شرکت های ایران خودرو و سایپا که دو غول خودروسازی ایران هستند، با «زیان» فعالیت می کنند و بر اساس آخرین صورت های مالی، زیان آنها 75.6 هزار میلیارد تومان بوده است و به این صورت تولید اقتصادی و سود آوری ندارند.

در گفت و گوی «اقتصاد خودرو» با دکتر علی رحمانی (اولین مدیر عامل شرکت بورس تهران و متخصص حسابداری)، وضعیت شرکت های خودروسازی بورسی ایران و دلایل زیان دِهی آنها بررسی شده است.

*****

 

*تعداد زیادی شرکت در بورس تهران حضور دارند و شرکت های خودروسازی ایران از جمله ایران خودرو، سایپا و پارس خودرو، جزو شرکت های بورسی هستند. به طور کلی شرکت هایی که در بورس پذیرش می شوند چه مشخصاتی باید داشته باشد و در زمان حضور در بورس و در ارتباط با زیان، چه زمانی دچار می شوند؟

 

-در مورد این که پذیرش شرکت ها در بورس، چگونه انجام می شود، باید بگویم که ضوابط پذیرشی وجود دارد و بر اساس دستورالعمل موجود، شرکت ها برای حضور در بورس پذیرش می شوند. شرکت های حاضر در بورس، در هر سال و به صورت مرتب پایش می شوند و بر اساس این پایش، در تابلوهای مختلف بورس، طبقه بندی می شوند.

برای مثال، ما در بورس تهران، بازار اول داریم و این بازار اول، تابلوی اصلی و تابلوی فرعی دارد. همچنین بازار دوم در بورس تهران داریم. این که یک شرکت چطور زیان دِه می شود، بالاخره ممکن است ده ها اتفاق رخ بدهد و یک شرکت، زیان دِه شود. در این زمینه، بحث بازار شرکت ها  و بحث هزینه ها مطرح بوده و از طرفی، بحث مدیریت شرکت ها مهم است. همچنین بحث قوانین و مقررات مطرح بوده و نوسانات نرخ ارز نیز تاثیر زیادی دارد.

الان تعداد زیادی شرکت های خارج از بورس هستند که به خاطر افزایش نرخ ارز ورشکسته شده اند. فقط بحث این دوره مطرح نیست و از چند سال پیش، تعداد زیادی پرونده در همین زمینه در محاکم قضایی  تشکیل شده.

برای مثال، یک شرکت با نرخ ارز خاصی، اقدام به پیش فروش یک کالا کرده ولی نرخ ارز چند برابر شده و در نتیجه، این شرکت نتوانسته از عهده تعهداتش بر بیاید. به همین دلیل این شرکت، متضرر شده .

در ارتباط با صنعت خودروی ایران، بحث قیمت گذاری مطرح است، سوء مدیریت هم وجود دارد و ده ها مساله دیگر. در مورد شرکت های خودروساز، باید به طور دقیق بررسی کرد که چه وضعی دارند.

 

*شرکتی در بورس پذیرفته می شود که قطعاً سود آور باشد؟

 

-ضوابط پذیرش در بورس با فرابورس، با هم متفاوت است. در سال های قبل، فرابورس شرکت های زیان دِه را هم پذیرش می کرد ولی الان تاکید بر این است که همه شرکت ها سود داشته باشند و سود انباشته داشته باشند. در بورس تهران هم، شرکت ها باید سود داشته باشند و سود آور باشند تا پذیرش شوند.

 

*موضوع قیمت گذاری دستوری و سوء مدیریت که به آنها اشاره کردید، چه جزئیاتی دارد و آیا مسئولان بورس، این نوع موارد را تفکیک می کنند یا این که در مجموع، زیان را در نظر می گیرند و زیان مبنا قرار می گیرد؟

 

-کار تحلیلگران این است که شرکت ها را تحلیل کنند. بورس در زمان خودش، پذیرش می کند ولی بعداً ممکن است ده ها اتفاق رخ بدهد. در این زمینه می توان به شرکت های پالایشگاهی اشاره کرد. در حوزه پالایشگاه، دولت باید قیمت فرآورده نفتی را به پالایشگاه اعلام کند و قیمت نفت خام را هم بگوید.

وزارت نفت، یک ساختار و سیستم ندارد که مثلاً پالایشگاه ها بتوانند حساب های خودشان را به موقع جمع کنند. در حوزه تحلیل مالی، تحلیلگران می توانند توضیح بدهند که وضع هر شرکت چگونه بوده و وضع سود و زیان آن چگونه است.

 

*در سال 1397 ایران خودرو در حد 442 میلیارد تومان سود انباشته داشته و سایپا در همان سال 1141 میلیارد تومان زیان انباشته داشته است. در حالی که در این اواخر میزان زیان ایران خودرو و سایپا به حدود 100 هزار میلیارد تومان رسیده بود و هر دو در زیان سنگینی بوده اند.

در صنعت خودرو، این زیان در چه فضایی اتفاق افتاده و آیا این زیان را می شود فقط به موضوع قیمت گذاری دستوری نسبت داد؟

 

-من الان اطلاعات دقیقی ندارم که چه چیزی باعث زیان شرکت ها شده ولی ترکیبی از چندین عامل است از قبیل بالا بودن هزینه های این شرکت ها، دستوری بودن قیمت محصولات آنها، سوء مدیریت و مسائل مربوط به مقیاس اقتصادی. تولید خودرو یک مقیاس اقتصادی دارد و وقتی که ما در مقیاس تولید نکنیم، تولید ما سودآور نیست.

در ارتباط با مقیاس تولید، می توان گفت که اگر از یک کالا، فقط یک دانه تولید کنیم، ممکن است خیلی گران تمام شود. وقتی که ما تاسیسات و تجهیزات آماده می کنیم، باید تعداد مشخصی تولید کنیم تا هزینه ها سرشکن شود. این نوع مسائل و مشکلات در صنعت خودرو وجود دارد.

 

 

*در ارتباط با حجم تولید و صرفه جویی ناشی از مقیاس، برخی کارشناسان، فرضاً اعتقاد دارند که از یک مدل خودرو باید یک میلیون دستگاه تولید شود تا این تولید بتواند اقتصادی و سودآور شود. آیا جنابعالی هم، چنین مقیاس و تیراژی را برای اقتصادی بودن تولید در نظر دارید؟

 

-بله؛ مقیاس اقتصادی همین است ولی این که عدد دقیق تعیین کنیم، جای بحث دارد، یعنی از یک مدل خودرو باید تعداد مشخصی تولید شود تا به سود آوری برسد. با توجه به هزینه های زیاد طراحی خودرو، بالاخره شرکت های خودروسازی بایستی اینقدر تولید کنند که هزینه های خودشان را پوشش بدهند. همچنین اگر یک خط تولید وجود دارد باید اینقدر تولید انجام شود که هزینه ها را پوشش بدهد.

 

*در حال حاضر، شرکت های تویوتا و فولکس واگن، به عنوان شرکت های خودروسازی بزرگ دنیا سالیانه در حد 10 میلیون دستگاه تولید می کنند. وضعیت این شرکت های بزرگ خودروسازی در مقایسه با شرکت های خودروسازی ایرانی چگونه است؟

 

-شرکت های بزرگ دنیا به دلیل رقابت، حاشیه سودشان در سطح بالایی نیست. البته با این تیراژ تولید شرکت های بزرگ، موضوع مقیاس اقتصادی در مورد این شرکت ها صدق می کند. عددی که در ذهن من هست، این است که یک خودروساز حداقل باید 5 میلیون خودرو در سال تولید کند که این تولید برای او اقتصادی باشد.

بنا به همین دلایل است که شرکت تویوتا، سیستم موجودی صفر را اجرا کرده است. چرا که تویوتا نمی خواهد قطعات را در انبار نگه دارد و نمی خواهد خودروها را در انبارهایش نگهداری کند.

شرکت تویوتا، در حوزه مدیریت دارایی هایش، خیلی کار کرده است. سیستم تولید به موقع (J.I.T) یا همان سیستم موجودی صفر (در انبار)، از ابتکارات شرکت تویوتا در چند دهه قبل بوده است. در شرکت تویوتا، از نظر بهره وری، کارایی و مدیریت دارایی، خیلی خوب کار کرده اند. این نوع شرکت ها، سرمایه گذاری های زیادی در بخش تحقیق و توسعه انجام می دهند و همه این کارها قابل توجه است.

 

 

*آقای فاطمی امین، وزیر صنعت و معدن تاکید دارد که در سال 1404 تعداد 3 میلیون خودرو در کشور تولید شود و یک میلیون آن صادر شود. برای صادرات این یک میلیون خودرو، شرکت های ایران خودرو و سایپا قاعدتاً باید با شرکت های  بزرگ دنیا رقابت کنند. درست است؟

 

-بله. برای صادرات باید با آن شرکت ها رقابت کنند. به همین دلیل است که شرکت بزرگی مثل دایلمر با شرکت کرایسلر ادغام شد و همچنین شرکت نیسان با یک شرکت فرانسوی، شریک شد. همه این کارها، با موضوع مقیاس اقتصادی ارتباط دارد.

امروزه در دنیا، صنعت خودرو با این تکنولوژی، چنین مشخصاتی دارد و بقیه دنیا مثل ما نیستند که بنزین ارزان داشته باشند و برای 100 کیلومتر پیمایش خودروها، در حد 10 لیتر بنزین مصرف کنند.

از طرفی، مصرف زیاد سوخت، آلودگی ایجاد می کند و ما اگر بخواهیم خودرو صادر کنیم در شرایط فعلی باید به کشورهایی مثل یمن صادر کنیم. به نظر من، حتی الان نمی توانیم به عراق صادر کنیم.

به هر حال، باید ترتیباتی وجود داشته باشد که موفق عمل کنیم و به نظر می رسد مدل ترکیه، یک مدل خوب است. در ترکیه، هم قطعه تولید می کنند و هم قطعه وارد می کنند و یک تراز مناسبی در صنعت خودرو دارند. بزرگ ترین اشتباه این است که ما جلوی واردات خودرو را گرفته ایم.

الان تعداد زیادی خودروی چینی، به صورت سی کی دی (قطعات کاملاً منفصله/C.K.D) و اس کی دی (کالای نیمه ساخته/S.K.D) به ایران می آید و مونتاژ می شود بدون این که این شرکت های مربوطه، عوارض لازم را هم بپردازند. این شرکت ها، قطعات مورد نیاز را از کشور چین وارد می کنند و تولیدشان بیش از این نیست.

ما به هر حال، مسائل اساسی داریم و مثلاً  در سال 1400 حدود 17 هزار نفر بر اثر تصادفات فوت شده اند و حداقل 50 درصد آنها مربوط به تصادفات خودرو بوده است. بحث پرداخت دیه و هزینه های دیگر هم مطرح است. در سال گذشته، تعداد 317 هزار نفر در تصادفات مختلف مصدوم شده اند.

معمولاً تعدادی زیادی از این مصدومان، به طور جزئی یا به طور کامل، از کار افتاده می شوند که این هم هزینه سنگینی را به مملکت تحمیل می کند. ما این هزینه ها را محاسبه نکرده و در برخی موارد، موضوع را حیثیتی کرده ایم. برای مثال، یک زمانی گفته می شد خودروی ملی سمند تولید می شود.

به هر حال، همه این موارد باید در بستر اقتصادی، بررسی شود و پیامدهای آن نیز مورد بررسی قرار بگیرد. به دلیل نا ایمن بودن و کیفیت پایین خودروهای تولیدی، هزینه وحشتناکی به جامعه تحمیل می کند و آلودگی زیادی نیز ایجاد می شود.

 

 

*تحمیل این هزینه های وحشتناک که جنابعالی می گویید مرتبط با همین شرکت های ایران خودرو و سایپا هست که به نوعی مدیریت دولتی دارند یا این که بخش خصوصی هم این نوع هزینه ها را تحمیل می کند؟

 

-شرکت های خودروسازی بخش خصوصی، قطعات خودروها را وارد کرده و در داخل ایران، خودرو مونتاژ می کنند. این شرکت ها، فقط یک مقدار هزینه، بابت مونتاژ پرداخت می کنند ولی در مقابل، حقوق و عوارض گمرکی قابل توجهی را پرداخت نمی کنند. البته شرکت های کوچک خودروسازی در حد و اندازه بزرگی نیستند ولی به هر حال الان چند سال است که جلوی واردات خودرو گرفته شده.

 

*در مورد شرکت های ایران خودرو و سایپا گفته می شود که این شرکت ها، کارآمدی لازم را ندارند و همیشه این شرکت ها مورد انتقاد قرار می گیرند. آیا شرکت های بخش خصوصی دقیقاً مثل شرکت های دولتی هزینه تحمیل می کند؟

 

-بین شرکت های دولتی و خصوصی، فرقی وجود ندارد و ما صنعت خودروسازی خصوصی بزرگ نداریم. آن شرکت های خصوصی، مونتاژ کار هستند و فقط از حقوق و عوارض گمرکی پایین استفاده می کنند، یعنی حقوق و عوارض گمرکی بالایی پرداخت نمی کنند.

 

*جنابعالی به موضوع مقیاس اقتصادی برای سود آور شدن تولید اشاره کردید. با توجه به این که در سال 1400 فقط 963 هزار خودرو تولید شده، می توان نتیجه گرفت که شرکت های خودرو سازی ایران، در مجموع مقیاس اقتصادی ندارند و قطعاً زیان ایجاد می شود؟

 

-دو تا مساله مطرح است. خودروسازان هزینه مالی سنگینی هم دارند، یعنی به دلیل ساختار سرمایه نادرستی که دارند، هزینه های مالی سنگینی پرداخت می کنند. برای مثال در حوزه کارایی، ما یک کارایی تولید داریم، یک کارایی اداری داریم و یک کارایی تامین مالی داریم.

سرجمع این موارد، تعیین کننده سود و زیان است. هر چند که خودروسازی یک صنعت اهرمی بوده و خودروسازان در همه جای دنیا وام زیادی می گیرند.

 

*بالاخره شما اعتقاد دارید که مقیاس اقتصادی مهم است یا این که هر چقدر تولید شود اِشکال ندارد؟

 

-وقتی که یک شرکت، فقط مونتاژ کند، مقیاس اقتصادی مطرح نیست. شرکت تویوتا، در حال تولید خودرو است و بخش تحقیق و توسعه دارد. ما اگر قطعات خودرو را از چین وارد کنیم و مونتاژ کنیم، اصلاً بحث مقیاس اقتصادی مطرح نمی شود. در این حالت، یک خط تولید وجود دارد و اقدام به مونتاژ خودرو می کنند.

 

*شرکت های ایران خودرو و سایپا که تولید خودرو دارند و مرکز تحقیقات دارند، چطور؟

 

-آنها هم مرکز تحقیقات جدی ندارند.

 

*در سال 1400، مجموع تولید دو شرکت ایران خودرو و سایپا در حد 900 هزار دستگاه بوده است. بالاخره شما از تولید این تعداد خودرو دفاع می کنید یا این که فرضاً اعتقاد دارید تولیدات آنها باید به 3 یا 4 میلیون دستگاه در سال برسد؟

 

-البته صنعت خودرو، اینقدر تخصص من نیست و من نمی خواهم دفاع کنم یا دفاع نکنم.

 

*راجع به همان مقیاس اقتصادی و حجم تولید بحث می کنیم.

 

-این موضوع باید محاسبه شود که مثلاً در رابطه با ایران خودرو باید چگونه عمل شود.

 

*به غیر از مقیاس اقتصادی، عوامل دیگر از قبیل سوء مدیریت و افزایش هزینه ها چگونه می توانند باعث زیان شوند؟

 

–سوء مدیریت یک عامل بسیار تعیین کننده در ایجاد زیان است. صورت های مالی این شرکت ها را باید تحلیل کنیم و ببینیم چه چیزهایی دارند.

 

*سوء مدیریت مشخصاتی دارد که توضیح داده شود؟

 

-بله. تحلیلگران می دانند که چگونه آن را حساب کنند و متوجه توانایی مدیریت یا سوء مدیریت می شوند.

 

 

*صورت های مالی ایران خودرو و سایپا برای پایان سال 1400 منتشر شده و آنها جمعاً 75.6 هزار میلیارد تومان زیان انباشته داشته اند. در اواخر شهریور سال گذشته، زیان انباشته آنها در حد 100 هزار میلیارد تومان بوده است.

برخی از اعضای کمیسیون صنایع و معادن مجلس بحث ورشکستگی ایران خودرو و سایپا و ماده 141 قانون تجارت راجع به ورشکسته شدن شرکت ها را مطرح کرده اند. آیا زیان حدود 76 هزار میلیارد تومانی شرکت های ایران خودرو و سایپا، قابل تطبیق با ماده 141 قانون تجارت است که در آن بحث ورشکستگی شرکت ها مطرح شده؟

 

-ماده 141 قانون تجارت می گوید اگر زیان یک شرکت، بیش از نصف سرمایه آن شرکت شود، مشمول ماده 141 قانون تجارت می شود. زیان این شرکت های خودرو سازی در حد بالایی است و قبلاً هم این شرکت ها با تجدید ارزیابی دارایی، مشکل خودشان را حل کرده اند تا مشمول ماده 141 قانون تجارت نشوند.

بنابراین، این شرکت های خودروسازی، دارایی های خودشان را به روز کرده اند تا مشمول ماده 141 قانون تجارت نشوند. البته این که همان تجدید ارزیابی دارایی ها چقدر دقیق بوده، جای بحث دارد ولی بالاخره این شرکت ها، از این طریق تلاش کرده اند که مشمول ماده 141 نشوند.

شرکت های خودروسازی ایران، سوء مدیریت مالی هم داشته اند. دولت باید با آنها همراهی می کرد و این شرکت ها باید افزایش سرمایه با سلب حق تقدم می گذاشتند، به قیمت بازار، می فروختند و مشکلات خودشان را حل می کردند ولی این کار را هم انجام ندادند.

 

 

لینک کوتاه خبر : https://eghtesadkhodro.com/?p=24537