آسیب شناسی «بهره‌وری» در اقتصاد و صنعت خودرو/ مدیریت گام اول را برای ایجاد انگیزه و ارتقای بهره‌وری بردارد

اقتصاد خودرو– «بهره‌وری» که به معنای استفاده بهتر و بهینه از سرمایه گذاری های موجود است، در کنار سرمایه گذاری های جدید، موجب افزایش نرخ رشد اقتصادی کشور می شود. در چارچوب سند 20 ساله جمهوری اسلامی ایران (1403- 1384) و برنامه های پنج‌ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ایران باید به طور میانگین رشد اقتصادی 8 درصد در سال را تجربه کند و یک سوم این 8 درصد از محل ارتقای بهره‌وری باشد، تا قدرت اول اقتصادی منطقه خاورمیانه شود.

بر اساس محاسباتی که انجام شده میانگین بهره وری ایران در دوره سال های 1353 تا 1393 در حد 2 درصد بوده و کل نرخ رشد اقتصادی ایران در دهه 90 در حد صفر (به جای 8 درصد) بوده است. در صنعت خودرو، بالاترین میزان تولید در سال 1390 به ثبت رسیده و در آن سال 1.6 میلیون دستگاه خودرو تولید شده و در سال 1400 صرفاً 963 هزار دستگاه به تولید رسیده است.

در خصوص تبیین وضعیت فعلی رشد اقتصادی و بهره‌وری و به طور ویژه بهره‌وری صنعت خودروسازی کشور، «اقتصاد خودرو» با مهندس محمدکاظم ابراهیمی خرم آبادی گفت و گو کرده است. ابراهیمی خرم آبادی، در دهه 70 مدیر عامل سازمان ملی بهره‌وری کشور بوده و هم اکنون رئیس هیأت مدیره انجمن توسعه بهره‌وری ایران و عضو آکادمی جهانی علوم بهره‌وری است.

*****

*در برنامه پنجساله ششم توسعه تصویب شده که رشد اقتصادی کشور 8 درصد در سال باشد و یک سوم این مقدار رشد اقتصادی از محل بهره وری حاصل شود. در بین دهه های گذشته، در دهه 90 بدترین عملکرد را در حوزه رشد اقتصادی داشته ایم و میانگین رشد اقتصادی این دهه، منفی شده و نزدیک به صفر بوده است.

از طرفی، صنعت خودروی ایران فراز و نشیب زیادی داشته است. اوج تولید سالیانه خودرو در سال 1390 بوده که یک میلیون و 641 هزار خودرو تولید شد و در سال 1400 هم فقط 963 هزار خودروی ناقص و کامل تولید شده. با فرض این که صنایع کشور ما باید محافظت و تقویت شوند، به نظر شما وضعیت بهره‌وری بخش صنعت و به طور مشخص صنعت خودرو چگونه است؟

 

-ما بدترین رشد اقتصادی را در دهه 90 داشته ایم و از نظر میزان رشد اقتصادی، چه در دوره قبل از انقلاب و چه در دوره بعد از انقلاب، بدترین عملکرد را در دهه 90 داشته ایم. به همین شکل، وضعیت بهره‌وری هم مناسب نبوده است.

ما زمانی می توانیم از بهره‌وری و رشد بهره‌وری صحبت کنیم که رشد اقتصادی نرمال را از محل تزریق سرمایه داشته باشیم. به طور کلی، جهت و حرکت اقتصادی کشور، باید رو به رشد باشد و در این حالت، از بهره‌وری صحبت می شود. وقتی که در یک دهه، میانگین رشد اقتصادی کشور صفر شده یا حتی به مرز منفی نزدیک می شود، قطعاً هر سه بخش خدمات، خدمات و صنعت، در مجموع رشد نداشته اند و ما نمی توانیم این سه بخش را از همدیگر تفکیک کنیم.

میانگین رشد اقتصادی در بخش صنعت نیز، به همان ترتیب که رشد اقتصادی کلی نشان می دهد، در دهه گذشته نزدیک به صفر بوده است. متاسفانه غیر رقابتی بودن صنعت خودرو و مدیریت دولتی شرکت های بزرگ خودروسازی ایران، اجازه حرکت خاصی را به صنعت خودرو نمی دهد.

حتی اگر رشدی در بخش صنعت داشته باشیم، این رشد عمدتاً از محل رشد صنایع خصوصی حاصل می شود تا صنایع بخش دولتی. درست است که صنعت خودرو، یک صنعت خصوصی سازی شده یا خصولتی (خصوصی- دولتی) شده است، اما متاسفانه همچنان مدیریت صنعت خودرو، در دست دولت است.

 

*در دو مقطع زمانی که تحریم علیه ایران اِعمال شده، به نوعی دو شوک به صنعت خودرو وارد شده. البته آقای مدنی، مدیر عامل اسبق سایپا اخیراً گفت که کاهش تولید سایپا در سال 1391 به خاطر این بوده که مدیران این شرکت در سال های قبل از این کاهش، منابع شرکت را صرف خرید سهام شرکت های دیگر کرده بودند و نقدینگی از سایپا خارج شده.

به طور کلی این اعتقاد وجود دارد که تحریم تاثیر منفی بر اقتصاد کشور داشته و روابط شرکت های خودروساز ایرانی را با شرکت های خودروسازی دنیا کاهش داشته است. در سال های اخیر، در برخی اظهار نظرهای مختلف گفته می شد و برخی مقامات سیاسی می گفتند تحریم در حد 20 درصد یا 30 درصد تاثیر منفی داشته و عمدتاً سوء مدیریت، نقش اصلی را در ناکارآمدی دارد. در این زمینه جنابعالی چه نظری دارید و برای تحریم و اِشکالاتی که ایجاد می کند چقدر تاثیر قائل هستید؟

 

-به نظر من، حتی تحریم هم، بخشی از اثرات مدیریت است که در اقتصاد ما ظاهر می شود، یعنی اگر مدیریت را به دو بخش مدیریت راهبردی و کلان و  مدیریت اجرایی و خُرد تفکیک کنیم، همین که ما دچار تحریم می شویم به مدیریت کلان جامعه برمی گردد.

بنابراین، من تحریم را اثرگذار می دانم و در حوزه رشد اقتصادی و بخش صنعت، موثر می بینم و البته این تحریم را ناشی از نحوه مدیریت کلان اجتماعی و اقتصادی می دانم، یعنی قابل تفکیک نیست که بگوییم این بخش از عدم رشد یا کاهش رشد اقتصادی و صنعتی، ناشی از تحریم بوده و بخش دیگر ناشی از عدم مدیریت یا سوء مدیریت است.

به نظر من، این دو حوزه، اثر بر هم کنشی بر همدیگر دارند. به این صورت که هم یک بخش از مساله تحریم، ناشی از عدم مدیریت یا سوء مدیریت ماست و هم یک بخش از مسائل اجرایی و مدیریت اجرایی، متاثر از تحریم است. بنده جزو کسانی هستم که نمی توانم تفکیک کنم که تحریم چقدر اثر منفی داشته و سوء مدیریت چقدر اثر منفی دارد.

 

*به هر حال، انتقادات زیادی نسبت به بهره‌وری نیروی کار ایرانی وارد می کنند. در زمانی که مدیریت سازمان بهره‌وری را به عهده داشتید و در سفرها و دیدارهایی که احیاناً از کشورهای دیگر داشته اید، وضعیت بهره‌وری کشورهای دیگر چگونه بود و با کدام کشورها آشنا هستید؟

 

-این طور نیست که ما بتوانیم بگوییم نیروی کار ایرانی، دل به کار نمی دهد یا ابتکاراتی ندارد. زمانی ما باید انتظار داشته باشیم نیروی کار ایرانی، دل به کار بدهد یا ابتکارات خلاقانه ای در محیط کار برای ارتقای بهره‌وری داشته باشد که در درجه اول مدیریت، خلاقیت داشته باشد.

مدیریت باید در ابتدا خلاقیت داشته باشد که نیروی انسانی را به کار دلگرم کند، نیروی انسانی را انگیزه مند کند و نیروی انسانی را در محیط کار شاداب کند برای کار بیش تر و کار خلاقانه بهتر. بعد ما انتظار داشته باشیم که نیروی کار در محیط اجرایی خودش، واقعاً ابتکار داشته باشد، خلاقیت داشته باشد، بتواند بعضی هزینه ها را کاهش بدهد و بعضی خلاقیت ها را برای بهبود محصول بروز بدهد.

وقتی که مدیران ما، در محیط کار از هیچ خلاقیتی در مورد ابتکارات و خلاقیت های نیروی انسانی، توسعه نیروی انسانی و امیدوار کردن نیروی انسانی به آینده بهتر، استفاده نمی کند، انتظار داشتن از نیروی انسانی که بهره وری بالایی داشته باشند و دل به کار بدهند، انتظار بیهوده ای بوده و شاید انتظار غیر واقع بینانه ای است.

در شرکت های خارجی و کشورهای دیگر، این مسائل در تعامل با همدیگر معنا پیدا می کند، یعنی بخش مدیریت یک شرکت بزرگ خارجی، قطعاً در درجه اول برای صیانت و نگهداری از نیروی انسانی خودش و برای خلاقیت و ابتکارات نیروی انسانی خودش ارزش قائل است.

در شرکت های خارجی، به نیروی انسانی این اجازه را می دهند که آزمایش و خطا کند، حتی چند طرح دچار مشکل شود و هزینه هایی تحمیل شود ولی نیروی انسانی و متخصص آن شرکت ها اجازه دارد این کارها را انجام بدهد تا به یک نتیجه برسد یا به ابتکاراتی دست پیدا کند.

با درآمدهایی که در مراحل بعدی حاصل می شود، هزینه های قبلی که منجر به شکست شده، جبران می شود. در حالی که در شرکت های ما، متاسفانه هیچکدام از این موارد دیده نمی شود. در اولین قدم که ما در شرکت های خودمان از کاهش هزینه صحبت می کنیم، ذهن مدیریت به این سمت می رود که نیروی انسانی را باید اخراج کند. چنین چیزی همه فلسفه ها، خلاقیت ها و انگیزه ها را از نیروی انسانی می گیرد.

 

*آقای پیمان کارگر که از سال 1389 تا سال 1395 مدیر عامل کنسرسیوم رنو پارس بود و بعداً به مسئولیت های بالاتری در شرکت های رنو و نیسان و شرکت اینفینیتی (زیرمجموعه رنو) رسید، به پُرکار بودن کارگران رومانی در صنعت خودروسازی نسبت به کارگران ایرانی اشاره کرده بود و کارگران رومانی با دستگاه های کمتر، عملکرد بهتری دارند.

بر اساس صحبت های آقای کارگر می شود نتیجه گیری کرد که کارگران رومانی حدود دو برابر کارگران ایرانی بهره‌وری دارند. الان که از جانب مدیران این نوع نگاه وجود دارد آیا نمی شود در این زمینه بهبود اتفاق بیفتد؟

 

-متاسفانه این نوع نگاه ها وجود دارد ولی تجربیات خوبی هم در کشور خودمان وجود دارد. ما در برخی شرکت ها کار کرده ایم و منجر به خلاقیت، ابتکار نیروی انسانی و بهره وری شده. در حالی که گاهی اوقات به ما توصیه می کردند که وارد این شرکت ها نشوید و از این نوع صحبت ها مطرح نکنید که اصلاً پذیرش وجود ندارد. با این حال، ما رفتیم و دیدیم که پذیرش وجود دارد و می شود عمل کرد و نتیجه گرفت.

اگر ما نیروی انسانی بیش تری نیاز داریم که برخی ماشین آلات را اداره کنند، این مشکل به ماشین آلات ما برمی گردد که دِمُده شده و از رده خارج هستند، یا این که ما در تعمیر و نگهداری نسبت به این ماشین آلات بی توجه هستیم در حالی که این ماشین آلات به تعمیر و نگهداری نیاز دارند.

ما در یک دوره، در همین زمینه ارتقای بهره‌وری در یک شرکت خصوصی کار می کردیم که قطعات خودرو تولید می کرد. این شرکت تصمیم گرفته بود که ماشین آلات مدرن تری را وارد کند برای این که بتواند بهتر پاسخگوی سفارشات باشد. وقتی که محاسبه کردیم برآورد شد که نصف زمان کارکرد ماشین آلات آنجا، صرف تولید ضایعات می شود یا این که در برخی ساعت ها ماشین آلات بدون استفاده مانده اند. بنابراین، اگر این نوع مشکلات در ان شرکت برطرف می شد تولید آن شرکت هم، دو برابر می شد.

 

*در وضعیت فعلی، برنامه شرکت های خودروسازی این است که تولیدشان افزایش پیدا کند. آمارهایی وجود دارد که بر اساس آنها دو گروه ایران خودرو و سایپا تعداد 99 هزار نفر نیروی کار دارند. همچنین گفته شده که تعداد زیادی از این نیروها مازاد هستند.

به هر حال نیروی مازاد باعث افزایش قیمت تمام شده خودروی تولیدی می شود. در همین وضعیت فعلی ممکن است از این نیروها بهتر استفاده شود تا بهره‌وری افزایش پیدا کند و آیا برای این حالت راهکاری وجود دارد؟

 

-اولاً علت این که این نیروها مازاد هستند مشخص است. آقای امیرآبادی فراهانی، نماینده مجلس و عضو هیات رئیسه مجلس در خرداد سال 1399 گفت که جلسه ای با مدیر عامل قبلی ایران خودرو داشته و مدیر عامل ایران خودرو گفته که در 10 دوره مجلس، نمایندگان مختلف تعداد 8 هزار نفر را برای استخدام در ایران خودرو معرفی کرده اند.

مدیر عامل ایران خودرو گفته بود حتی یک نماینده تعداد 300 نفر را برای استخدام به ایران خودرو معرفی کرده است و اگر این افراد توصیه شده را در سمت های بالایی قرار ندهیم نمایندگان مجلس برای تحقیق و تفحص از خودروسازان اقدام می کنند.

وقتی نمایندگان مجلس این طور هستند که افراد مختلف را معرفی کرده و لابی می کنند و این شرکت خودروسازی، در مقابل نهادهای قدرت انعطاف نشان می دهد، وضعیت فعلی این شرکت، قابل درک است.

در آن جلسه، مدیر عامل اسبق ایران خودرو به آن نماینده مجلس گفته راجع به چه چیزی می خواهید تحقیق و تفحص کنید. چون نمایندگان مجلس، نیروی زیادی را معرفی کرده و سفارش کرده اند.

به هر حال، صنعت خودروسازی با مدیریت دولتی، راه به جایی نخواهد برد. وضعیت فعلی این صنعت، به خاطر این است که همه کسانی که در مجلس، دولت و نهادهای قدرت هستند نفرات مورد نظر خودشان را به شرکت های خودوسازی می فرستند و این شرکت ها به همین دلیل، نیروی مازاد دارند. در این حالت، شرکت خودروسازی نمی تواند پاسخگوی نیاز بازار با قیمت تمام شده معقول باشد.

*در همین حالت فعلی که دولت در انتخاب و انتصاب مدیران شرکت های بزرگ خودروسازی نقش دارد، آیا از نظر مدیریت و حوزه درون سازمانی ممکن است اوضاع بهتر شود و مدیریت به نحوی عمل کند که کارایی شرکت خودروسازی بالاتر برود؟

 

– در همین اوضاع، بله. در هر اوضاعی، می شود وضعیت را یک مقدار بهتر کرد. به نظر من می شود این بهبود را محقق کرد. چرا که ما تجربه های تاریخی داریم و در برخی دوره ها، شرکت های خودرو سازی، نسبتاً بهتر عمل کرده اند. به نظرم می رسد که در مورد این تار و پودها و این محدودیت هایی که دست و پای شرکت های خودروسازی را بسته است، می شود فکر کرد و یک مقدار بهبود را رقم زد.

البته من حتی بازار غیر رقابتی را یک محدودیت می دانم. محدودیت های شرکت های خودروسازی شامل این نوع موارد هم می شود و همچنین شامل نیروهای سفارشی می شود. از طرفی، تحریم ها و مشکلاتی از این قبیل هم وجود دارد. اگر این محدودیت ها به درجه ای رسیده باشد که جای هیچ اقدامی را برای مدیریت نگذاشته باشد احتمالاً ایجاد بهبود، به سادگی امکانپذیر نیست.

 

*جنابعالی در مجموع امیدوار هستید و می گویید که می توان وضعیت بهتری را در شرکت های خودروسازی ایجاد کرد؟

 

-بله. ما نا امید نیستیم و هر چند به طور جزئی ولی می شود تغییرات و بهبودهایی را در همین شرکت ها ایجاد کرد.

 

*کامیار زین العابدینی ملک میان

لینک کوتاه خبر: https://eghtesadkhodro.com/?p=31635