خودروی ملی «شاهین» از طراحی تا تولید انبوه/ الزامات سودآور شدن خودروهای تولید ملی

اقتصاد خودرو– در اوایل سال 1401، سازمان ملی استاندارد ایران، گواهی اعتبار تولید خودروهای قدیمی «سمند»، «پژو 405» و «تیبا» را تمدید نکرد و در نتیجه اعلام شد تولید این خودروها در صورت برطرف نکردن ایرادات پُرتکرار باید متوقف شود. از طرفی، همزمان با مطرح شدن توقف تولید این خودروها، از خودروهای دیگری از جمله «شاهین» به عنوان خودروهای جایگزین نام برده می شود.

در گفت و گوی اختصاصی «اقتصاد خودرو» با مهندس سعید مدنی – مدیر عامل اسبق شرکت های پارس خودرو و سایپا- چرایی تاخیر چند ساله تولید خودروی شاهین (با نام اولیه رُهام) و علت تیراژ پایین این خودرو، به بحث گذاشته شده است.

*****

 

 

*طراحی این خودرویی که سایپا به اسم «شاهین» در سال 1399 تولید کرده، به سال های قبل برمی گردد و تولید آن با تاخیر انجام شده. البته در مورد خودروهای دیگر سایپا از جمله «تیبا» همین اتفاق رخ داده بود و با چند سال تاخیر، تولید این خودرو در اواخر دهه 80 شروع شد.

این نوع تاخیرها در تولید انبوه محصولات شرکت سایپا دقیقاً به چه علت بوده و به طور خاص، آیا در مورد شاهین دلیل خاصی وجود داشته که تولید آن با تاخیر زمانی چند ساله انجام شد؟

 

-پروژه شاهین در زمانی که بنده به عنوان مدیر عامل سایپا منصوب شدم، شروع شد. ما قبلاً یک پروژه در شرکت زامیاد (زیر مجموعه گروه سایپا) با شرکت طراحی و مهندسی تی جی آی (T.J.I) داشتیم. این شرکت تی جی آی، یک شرکت بزرگ مهندسی و طراحی در چین بود و قرار بود برای وانت های جدید شرکت زامیاد، یک خودرو طراحی کند. ما در آن دوره، از این شرکت بازدید کرده و امکانات آن را دیدیم. مسئولان آن زمان وزارت صنعت و معدن از جمله آقای شافعی، رئیس سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) با ما آمدند.

ما هم در شرکت مادر «سایپا»، یک پروژه برای تولید یک خوردوی ملی یعنی خودرویی که اختصاصی سایپا باشد، تعریف کرده و در سال 1392 طراحی آن را به شرکت تی جی آی واگذار کردیم ولی با این شرط که این طراحی را با همکاری مرکز تحقیقات سایپا انجام بدهد.

ما برای این که سرعت کار را زیاد کنیم، تصمیم گرفتیم از بخش نرم افزاری شرکت های بزرگ طراحی چین کمک بگیریم و به همین دلیل، آن شرکت تی جی آی را انتخاب کردیم. در این زمینه، مذاکرات و بررسی های لازم انجام شد و در این چارچوب، تعدادی از قطعه سازان ایرانی هم انتخاب شدند و با شرکت طراحی و مهندسی تی جی آی، مرتبط شدند.

مدیران شرکت تی جی آی، گفتند ما می توانیم در مدت 36 ماه طراحی پلت فرم و استایل را انجام بدهیم. البته ما فقط از آنها کمک گرفته بودیم و در حقیقت این پلت فرم، پلت فرم ملی خودمان بود. موقعی که من در سال 1394 شرکت سایپا را ترک کردم حدود 90 درصد کار انجام شده بود و نمونه های اولیه این خودرو نیز ساخته شده بود.

این نمونه ها تحویل مرکز تحقیقات سایپا داده شد تا تست های هومولوگیشن (همسان سازی) و سایر استانداردها را انجام بدهد. این خودرو قرار بود در سال 1395 به تولید انبوه برسد، اما به خاطر تاخیری که در مورد نوع موتور ایجاد شد، تولید آن در زمان مقرر انجام نشد.

حتی ما از مدیران شرکت چینی خواستیم که طراحی این خودرو را به جای 36 ماه، در مدت 30 ماه انجام بدهند. به همین دلیل، یک درصد جزئی به مبلغ قرارداد اضافه کردیم تا آنها از نفرات بیش تری برای سرعت دادن به طراحی این خودرو استفاده کنند.

همزمان با این قرارداد، یک قرارداد با یک شرکت دانش بنیان امضاء کردیم و در آن زمان که آقای منوچهر منطقی در حوزه هواپیمایی فعالیت داشتند، به ما کمک کردند و واسطه ما بودند تا با شرکت اتریشی ای وی ال (A.V.L) برای تولید موتورهای 3 سلیندر کم مصرف همکاری کنیم. این شرکت اتریشی، شرکتی بود که برای هواپیما و خودروسازان دنیا، طراحی موتور را انجام می داد.

ما می خواستیم این پروژه را به طور همزمان شروع کنیم تا بتوانیم از موتورهای 3 سیلندر 1000 سی سی یا 1200 سی سی که توربو بودند در این خودرو استفاده کنیم. از طرف دیگر، ما برای یک قرارداد با شرکت بلژیکی «پانچ پاورترین» که تولید کننده گیربکس است، مذاکره کردیم. در آن دوره، ما تصمیم گرفته بودیم از همان گیربکس های اتوماتیک مورد استفاده در خودروهای شرکت سوزوکی، برای این خودروی جدید استفاده کنیم.

در بازدیدهایی که از نمونه های اولیه تولید شده داشتیم، تمام استانداردهای روز دنیا رعایت شده بود و همچنین از آپشن های روز دنیا استفاده شده بود. چون تکلیف کرده بودیم که تمام استانداردهای الزامی خودرو رعایت شود.

 

*در سال های 1395 و 1396 جنابعالی دیگر مدیر عامل سایپا نبودید. آیا در آن زمان به عنوان مشاور مدیر عامل سایپا در این پروژه نقش داشتید؟

 

-وقتی که در سال 1394 از سایپا خارج شدم از کانال دیگری، این موضوع را پیگیری می کردم. بعد از مدیریت بنده، چند پروژه در شرکت سایپا متوقف شد، یعنی هم پروژه مربوط به تولید موتور متوقف شد و هم پروژه مربوط به تولید گیربکس.

البته شرکت سایپا، خودش موتور و گیربکس داشت و در نهایت تصمیم گرفت از آنها در خودروی جدید استفاده کند. سایپا، یک موتور اصلاح شده به نام «ام 15» با حجم 1500 سی سی داشت که در خودروی ساینا از آن استفاده شده. از طرفی، باید گیربکس سی وی تی (انتقال قدرت متغیر/CVT)را که متفاوت از گیربکس معمولی است از شرکت بلژیکی پانچ می خریدند.

 

*برخی می گویند موتور شاهین، بهبود یافته همان موتور پراید است. درست است؟

 

-خیر. موتور شاهین، همان موتور«پراید» نیست و موتور «ساینا» است. حجم موتور پراید 1300 سی سی بود و حجم موتور ساینا 1500 سی سی است.

*بالاخره بهبود یافته همان موتور پراید است؟

 

-بله ولی ظرفیت این موتور جدید، بالاتر رفته است. در حقیقت اصول و طراحی آن یکسان بوده ولی ارتقا پیدا کرده و حجم آن 1500 سی سی است. بنابراین قدرت موتور این خودرو از قدرت موتور پراید، بالاتر است.

ما می توانستیم گیربکس را از همان شرکت پانچ بخریم و بعداً هم از همان گیربکس استفاده شد ولی راجع به تولید موتور باید بگویم پروژه آن با تاخیر مواجه شد. در آن سال ها، یک بحث این بود که از نسخه توربو شارژ همان موتور ام 15 (M15) در این خودروی جدید استفاده شود.

یک بحث دیگر این بود که از موتور خودروی برلیانس در این خودرو استفاده شود. در دوره ای که بنده مدیریت سایپا را به عهده داشتم تولید 14 مدل خودروی جدید پیگیری شد از جمله این که در همان دوره، قرارداد تولید 4 مدل خودروی برلیانس را منعقد کردم. قرار بود این مدل های برلیانس به صورت سی کی دی (قطعات منفصله/CKD) در سایپا تولید شود.

 

*با شروع تحریم دوباره ایران توسط دولت ترامپ، استفاده از موتورهای شرکت چینی برلیانس هم در خودروی شاهین، منتفی شده. بعد از کنار رفتن شما از مدیریت سایپا، سه مدیر عامل در سایپا در همان دولت روحانی و از سال 1394 تا سال 1400 منصوب شدند. آیا این تغییر مدیریت ها، باعث تاخیر در تولید شاهین شد؟

 

-بله. این تغییر مدیریت ها، پروژه ها را عقب انداخت و به همین دلیل، پروژه تولید موتور متوقف شد. بعد از مدیریت سایپا، بنده به عنوان مشاور آقای نعمت زاده، وزیر صنعت و معدن، فعالیت داشتم. در آن زمان، موضوع پروژه شرکت «پانچ» در مورد تولید گیربکس و قرارداد با شرکت «ای بی آی» برای تولید موتور کم مصرف را مطرح کردم.

یک قرارداد هم با شرکت سیتروئن مطرح بود و طبق آن قرار بود تولید آن در سایت سایپا کاشان انجام شود. انصافاً آقای نعمت زاده، همه این پروژه ها را پیگیری کرد و به قرارداد رساند و حتی کلنگ مربوط به تولید گیربکس در زنجان به زمین زده شد.

شرکت سیتروئن نیز قرارداد بست و 150 میلیون یورو سرمایه گذاری کرد و حتی بعداً همکاری با همان شرکت دانش بنیان اتریشی ای بی آی، برای تولید موتور و البته با رویکرد دیگری، متفاوت از رویکرد بنده، دنبال شد.

طراحی و تولید شاهین به سال های 1396 و 1397 کشیده شد و به خاطر تغییرات مدیریتی پی در پی در سایپا، پروژه ها متوقف می شد. یک مدیر عامل، می گفت باید برای ادامه دادن این پروژه توجیه شود و یک مدیر عامل دیگر می گفت بقیه خودروها را تولید کنیم تا به این خودرو برسیم.

همین تغییر مدیریت ها باعث شد کاری که تقریباً تمام شده بود، متوقف شود و این خودروی جدید در زمان تعیین شده به تولید انبوه نرسد. نه تنها این پروژه، متوقف شد، بلکه بعد از آقای نعمت زاده، همان پروژه تولید گیربکس که با شرکت بلژیکی پانچ قرارداد داشتیم، از طرف وزارت صنعت و معدن پیگیری نشد. چون آن کار از طریق سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (زیرمجموعه وزارت صنعت و معدن) پیگیری می شد.

آقای نعمت زاده در سال 1396 از وزارت صنعت و معدن رفت و در سال های 1396 تا 1399، تعداد 4 وزیر و سرپرست منصوب شدند. بعداً هم آقای رزم حسینی در مهر 1399 به عنوان وزیر صنعت و معدن، انتخاب شد و فقط تا شهریور 1400، وزیر بود.

بعد از آقای نعمت زاده، جلسات شورای سیاستگذاری خودرو، برگزار نمی شد و تقریباً همه پروژه ها ناتمام ماند. متاسفانه این پروژه ها با 4 سال یا 5 سال تاخیر اجرا شدند ولی نه به آن صورت که ما انتظار داشتیم. چرا که مثلاً ما در نظر داشتیم موتور کم مصرف برای خودروهای تولید داخلی، تولید شود.

در رابطه با خودروی تیبا همین اتفاقات رخ داد. در زمانی که بحث طراحی و تولید تیبا مطرح بود، بنده در شرکت سازه گستر سایپا، مدیر عامل بودم و قطعات تیبا را طراحی می کردیم. در آن زمان، جریانات سیاسی در سایپا ایجاد شد و جا به جایی مدیریت ها رخ داد. این وضع، باعث شد پروژه تولید تیبا، با تاخیر مواجه شود.

 

*یک نظر این است که پلت فرم شاهین، از همان پلت فرم تویوتا بِلتا یا یاریس گرفته شده. یک نظر دیگر این است که این پلت فرم، همان پلت فرم خودروی چینی ولیکس سی-30 است که در یک دوره توسط شرکت خودروسازان راین در سال 1392 در ایران مونتاژ می شده.

جنابعالی می گویید ما پیشنهاد کردیم که یک شرکت چینی، این پلت فرم را طراحی کند. این پلت فرم شاهین دقیقاً چه پلت فرمی است؟

 

-این پلت فرم در خیلی از موارد، آیتم های مشترکی با تویوتا یاریس دارد. البته پلت فرم، بخش هایی از خودرو هست و شامل موتور، گیربکس، اکسل، سیستم تعلیق و امثال آن است که ما از بیرون آنها را در یک خودرو نمی بینیم. در این پلت فرم جدید که طراحی شده، شاسی و بدنه یکسان است.

ناگفته نماند که در کتاب های مهندسی خودروسازی هم، این طور است که چندین نوع سیستم تعلیق خودرو مطرح شده و هر شرکت، یک سیستم را انتخاب می کند. برای مثال، در خودروی تویوتا یاریس، از یک نوع سیستم تعلیق استفاده شده.

اگر شرکت دیگری از همان سیستم تعلق استفاده کند، این طور نیست که ما بتوانیم بگوییم از یاریس، کپی شده است. پلت فرم شاهین، خیلی مشابه پلت فرم تویوتا یاریس بوده ولی بقیه قسمت های پلت فرم شامل موتور، گیربکس و سیستم تعلیق، همانند یاریس نیست.

موتور، گیربکس و اکسل شاهین، توسط آن شرکت چینی طراحی شده و اقتباس کرده و آن هم از جای دیگر اقتباس کرده بود. به این کار نمی شود بگوییم کپی و اگر قرار بود کپی کنیم باید موتور، گیربکس، اکسل و کمک فنرهای شاهین، مشابه یاریس باشند در حالی که مشابه یاریس نیستند.

 

 

*در مورد ضعف ها و نقص های خودروی شاهین، اعلام شده که صدا به داخل کابین می آمده و بعد از شروع تولید و فروش تعدادی از آن، سایپا 12 پروژه را اجرا کرده و از قطعات عایق استفاده کرده تا صدای کمتری به داخل کابین شاهین وارد شود.

در مورد اِشکالات موتور شاهین هم انتقادات زیادی مطرح شده. به هر حال، خودروی شاهین بدنه زیبایی دارد و ظاهر متفاوتی نسبت به خودروهای تیبا، ساینا و کوییک دارد.آیا از همان ابتدا نمی شد این اِشکالات را برطرف کرد و طوری برنامه ریزی شود که در مشتری، تصویر نامناسبی از این خودرو ایجاد نشود؟

 

-این بحث، بحث درستی بوده و یک واقعیت است. در هر خودروی جدید و در مراحل اولیه طراحی، معمولاً این نوع اتفاقات رخ می دهد. با این حال، باید اصلاحاتی در این خودروی جدید، ایجاد شود. طراح اولیه به دلیل این که خودش طراحی کرده، می تواند این مشکلات را برطرف کند.

در پروژه ای که به طور مکرر متوقف شده، قاعدتاً این نوع اِشکالات و ایرادات بروز می کند. از طرف دیگر، باید بگویم که اگر ارتباط ما با آن شرکت طراحی چینی، به خاطر مشکلات تحریم، قطع نشده بود در همان مراحل آزمایش اولیه، این اِشکالات را می توانستند برطرف کنند.

 

*در کل سه ماهه فصل بهار 1400 فقط تعداد 3 هزار و 870 دستگاه خودروی شاهین تولید شده بود که ناچیز بوده. برای سال 1401 در ابتدا برنامه ریزی شده که تعداد 30 هزار دستگاه تولید شود ولی در اردیبهشت امسال در این زمینه تجدید نظر شده و تصمیم گرفته شده که تعداد 60 هزار دستگاه تولید شود.

بنا به آمار منتشر شده از اول سال 1401 تا نیمه مرداد امسال، تولید شاهین 36 درصد نسبت به مدت مشابه سال 1400 افزایش داشته است. آیا بیش از این تعداد نمی شود تولید شاهین انجام شود که سودآور بودن  این خودروی جدید، قطعیت پیدا کند؟

 

-به غیر از این که رضایت مشتری باید جلب شود، یک هدف اجرای پروژه جدید، سود آور بودن آن است. من از همان سال ها یعنی از سال های 1395 به بعد، با هر مدیر عامل سایپا در این زمینه صحبت کرده ام و فقط با مدیر عامل فعلی سایپا (محمدعلی تیموری) تا الان ارتباط نداشته ام.

من همیشه در زمان صحبت با مدیران عامل وقت سایپا می گفتم که شما یک پروژه دارید و باید به طور شبانه روزی، تولید این خودرو را افزایش بدهید چون این شاهین، با قیمت پایین فروخته نمی شود و با قیمت بالاتر فروخته می شود. در نتیجه، تولید این خودرو حاشیه سود ایجاد می کند. من به عنوان فردی که از قبل در آنجا فعالیت کرده ام تقریباً به همه این توصیه را کرده ام.

 

*به نظر می رسد که حتی تولید 60 هزار دستگاه در سال، برای تولید یک خودروی جدید کافی نیست. آیا واقعاً افزایش تیراژ این خودرو ممکن نیست؟

 

-افزایش تیراژ، احتیاج به نقدینگی بیش تر دارد و شاید در مدت 2 سال گذشته، قطعه سازان ایرانی باید آمادگی بیش تری برای تولید قطعات شاهین پیدا می کردند. البته هنوز تعداد قابل توجهی از قطعات این خودرو، از کشورهای دیگر خریداری می شود.

در سال های قبل، برای تولید هر دستگاه  پراید، حدود 1000 دلار، قطعه وارد می کردیم و در آن زمان تولید خودروی جدید، حدود 2 هزار تا 3 هزار دلار ارزبَری داشت. البته فرض بر این است که ساخت داخلی قطعات، افزایش پیدا کند ولی برای این که کیفیت خودرو، خوب باشد در شروع کار تولید خودروی جدید، باید تعداد زیادی از قطعات، ساخت خارجی باشد.

با توجه به این که خودروسازان، دچار مشکل کمبود نقدینگی شده اند شاید در تامین قطعات خارجی دچار مشکل شده باشند. به نظر من، اگر امسال برنامه ریزی کنند بیش از سال گذشته می توانند شاهین تولید کنند و در سال های بعد هم، افزایش تولید حالت عادی پیدا کند. به هر حال، بعضی خودروهای قدیمی از رده خارج شده اند و خودروهایی مانند شاهین، باید جایگزین آنها شوند.

با توجه به این که این خودرو باید در سال 1395 یا سال 1396 تولید می شد و با حدود 5 سال تاخیر، تولید شاهین شروع شده، فیس (ظاهر) این خودرو هم ممکن است قدیمی شود. بر این اساس، چند کار مهم را باید انجام بدهند و یک کار مهم، تولید موتور است.

تکلیف موتور این خودرو را باید مشخص کنند چرا که حیف است این خودرو، با توجه به امکاناتی که دارد، به طور جدی مورد توجه قرار نگیرد. البته یک اِشکال دیگر هم داشت و آن هم، این بود که آتش می گرفت ولی آن مشکل برطرف شد.

مساله گیربکس اتوماتیک این خودرو را نیز باید پیگیری کنند. قبل از این که فیس این خودرو، قدیمی شود باید در مورد فیس این خودرو، اقدام شود تا این پروژه را به صورت ادامه دار داشته باشند، یعنی به نام خودروی شاهین، هر چند سال یکبار فیس های جدیدی به صورت فیس لیفت از آن را تولید کنند.

 

*زهرا واثق نیا

لینک کوتاه خبر : https://eghtesadkhodro.com/?p=30439